این عمار (3)
بازخوانی فتنه 88
حامد عبداللهی
ریاست جمهوری روحانیت
در تکاپوی اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران پس از انقلاب ، نام شهید بهشتی سر زبان ها بود و همین احتمال بود که باعث شد، گروههای مخالف نظام و جریان های غیر خودی ، همه تلاش خود را برای بدنام کردن و انحراف افکار عمومی به کار بردند. گرچه مخالفت امام (ره) باعث شد گزینه روحانی برای ریاست جمهوری مطرح نشود اما این فرایند ضد انقلابی در نهایت به ترور فیزیکی انجامید و شهید بهشتی و بیش از هفتاد نفر از مسؤلان و سیاست مداران انقلاب را از چرخه سیاست حذف کرد. در واقع این یک فرایند حذفی و انقلاب زدایانه بود که از ترور شخصیت تا ترور فیزیکی ادامه یافت.
در بخش انتخابات و موضوع مورد بحث ما، شهید باهنر، نخست وزیر دولت شهید رجایی اولین و آخرین عنصر روحانی است که تا این سطح و البته در مدت زمان کوتاه، وارد دولت شده است و تنها مدت زمان کوتاهی پس از شهادت دولت مردان رجایی و باهنر، برابر قانون ، وزیر کشور وقت ، مهدوی کنی ریاست دولت را به عهده می گیرد.
نظر امام در باره ریاست جمهوری روحانیت:
این گونه در افکار عمومی مطرح می شود که حضرت امام در ابتدا مخالف تصدی این مقام به دست یک روحانی بوده اند و سپس در شرایط جدیدی قرار گرفته و تغییر موضع داده اند. این مسئله را از آن جهت که اولا یک مبنا در اندیشه سیاسی امام (ره) ارایه می دهد و ثانیا بررسی جریان خودی و غیرخودی را در دل خود دارد به تحلیل می نشینیم:
نظر مخالف امام:
حضرت امام در مصاحبه با خبرنگار روزنامه فرانسوى لوموندکه می پرسد : «روحانیت شیعه همیشه در رأس مبارزات بوده است، ولى آیا این هم صحیح است که روحانیت که در جهان به این پیچیدگى قادر به اداره مملکت نبوده، در کارهاى تکنیکى از غیر روحانى استفاده نکنیم؟ » می فرمایند : «این هم جزو تبلیغات سوئى است که بر ضد روحانیت مىشود. آیا آقاى کارتر که رئیس جمهور است همه کارها را خودش در امریکا انجام مىدهد؟ نه، افرادى را وامى دارد که کارها را انجام دهند. روحانیت نمىخواهد خودش کارخانه راه بیندازد یا طیاره ببرد. اینهایى که مىگویند روحانیت باید دخالت نداشته باشد، نمىفهمند. یا مىفهمند و مردم را اغفال مىکنند. این اشتباه است. روحانیت نظارت بر اوضاع دارد. کارها دست کارشناس هاى غیر روحانى است. روحانیون نظارتى بر امور دارند که غلطکارى نشود.»
همچنین در مصاحبه های دیگر این پرسش و پاسخ ها مطرح می شود:
« آیا حضرت آیت اللَّه خیال دارند پس از پیروزى انقلاب و بازگشت به ایران در رأس حکومت قرار بگیرند و مسئولیتهاى رسمى در دولت جدید بپذیرند یا خیر؟» خیر، ما مسئولیت هدایت را داریم. اشتغال به کارهاى دیگر، خیر.
« در صورت رفتن شاه، چه نقشى را حضرت آیت اللَّه در حکومت آینده براى خود در نظر دارند؟ - من براى خودم نقشى جز هدایت ملت و حکومت برعهده نمىگیرم.»
خبرنگار روزنامه لوموند از امام خمینی می پرسد: «شما به عنوان رهبر غیرقابل انکارِ مخالفان تجلى یافته اید. شما گفته اید که نمىخواهید زمام امور را به دست گیرید. بنابراین یک حکومت اسلامى را به چه صورت در نظر گرفته اید؟» پاسخ امام در باره شیوه حکومت اسلامی را بخوانید:«ما نامزدى براى ریاست جمهورى معرفى خواهیم کرد که باید به وسیله ملت انتخاب شود. وقتى او انتخاب شد از او پشتیبانى و حمایت خواهیم کرد. قوانین حکومت اسلامى، قوانین اسلام خواهد بود. من شخصاً رئیس جمهورى نخواهم شد و هیچ پست دولتى هم نخواهم پذیرفت. من مانند گذشته به هدایت ملت اکتفا خواهم کرد.»
در این مصاحبه که پیش از تشکیل جمهوری اسلامی انجام شده به خوبی مشخص است حضرت امام در قالب شخصیت روحانی خویش قصد ندارند مسئولیت اجرایی بپذیرند.
در باره رابطه حکومت اسلامی و ولایت فقیه با رئیس جمهور نیز در جای دیگری می فرمایند: « برنامه ما این است که رجوع کنیم به آراى عمومى، به آراى مردم... محول کنیم تنظیم انتخابات را به دست خود جوانهاى مردم ... مردم یکى را تعیین کنند براى اینکه رئیس جمهور باشد، ما هم رأیمان را علناً به مردم اظهار مىکنیم که آقا آنکه من مىخواهم این است؛ شما میل دارید به این رأى بدهید، میل دارید هم خودتان آزادید. قهراً مردم وقتى آزاد هستند یک نفر صالح را انتخاب مىکنند و آراى عمومى نمىشود خطا بکند. یکوقت یکى مىخواهد یک کارى بکند اشتباه مىکند، یکوقت یک مملکت سى میلیونى نمىشود اشتباه بکند. کسى بگوید خوب لَعلَّ یک آدمِ غلطى را گذاشتند؛ اگر غلطى را گذاشتند، قدم اول را که برداشت همین ملت عزلش مىکنند تمام مىشود. ما مىگوییم که باید رئیس یک مملکتى را خود ما، خود جمعیت، خود ملت تعیین کند. قهراً وقتى که یک ملتى مىخواهد یک کسى را براى سرنوشت مملکت خودش تعیین کند، این یک آدم صحیح را تعیین مىکند نه یک آدم فاسدى را؛ و قهراً اشتباه در سى میلیون جمعیت نخواهد شد. ما هم تبلیغات خودمان را در وقت انتخابات مىکنیم. ما هم کاندیداى خودمان را مىگوییم در باب رئیس جمهور. مىگردیم پیدا مىکنیم؛ مراجعه مىکنیم به همه جا؛ پیدا مىکنیم یک نفرى که صالح است براى این کار یعنى دزد نیست، نمىخواهد که جیب خودش را پر بکند، امتحان داده در کارهایى که کرده است، شناخت داریم نسبت به او؛ او را معرفى مىکنیم که آقا این ولو از طایفه حمالها باشد، صحیح باشد. البته مطلع هم باید باشد ولو از طبقه سوم باشد. دنبال اشراف نمىرویم که اشراف را تعیین کنیم، دنبال آدم صالح مىرویم. ... اگر رئیس جمهور در مملکت اسلامى وجود پیدا بکند، باز قانون آن را رئیس جمهور مى کند با رأى عموم؛ که در رأى عموم رأى فقیه هم هست. و یا نصب فقیه، که همان نصبِ اللَّه است، قانون است که حکمفرماست در همه جا ... روحانى مىگویید که بعد مىخواهد در دولت [وارد بشود] نمىخواهد نخست وزیر بشود و نمىخواهد- عرض مىکنم که- رئیس جمهور بشود و صلاحشان هم نیست که اینها بشوند، لکن مراقبت دارد، نقش دارد. روحانیت در دولت نقش دارد، نه روحانیت دولت است. این نقش از اول هم بوده است، منتها این را کنارش زده بودند، حالا خدا یک مهلتى داده است. یک جمعیتى، این مردم جمع شدند، ...هیاهو کردند، حالا یک نقشى پیدا کرده روحانیت. همان نقشى که براى روحانیت است که باید کنترل کند این چیزها را، و الّا سررشته ندارد. مگر مىتواند که یک روحانى برود رئیس فوج بشود. سررشتهاى از این کار ندارد. یک روحانى که اطلاعاتش در باب یک امورى کم است، برود بخواهد آنها را بگیرد. این معنا ندارد، اما روحانى چون موارد خطا و اشتباهى که از قانون اسلام که یک قانونى است که اگر اجرا بشود، همه مقاصد براى ما حاصل مىشود این مطلع است، این سررشتهدار این قانون است ... همچو روحانى اگر نقش داشته باشد در دولت، نمىگذارد دیگر نخست وزیرش، رئیس جمهورش هر جا که ظلم ببیند، روحانى نقش دارد بر اینکه جلویش را بگیرد. و هر وقتى بخواهد یک قلدرى پیش بیاید جلویش را مىگیرد. یک دیکتاتورى باشد جلویش را مىگیرد. مىخواهد خلاف آزادى باشد، جلویش را مىگیرد. بخواهد یک دولتى یک قراردادى با یک دولتى ببندد، که اسباب این بشود که این تابع آن بشود، پیوند آن بشود، پیوسته او بشود روحانى جلویش را مىگیرد... بنابراین اینکه شما سؤال کردید که آیا روحانى مىخواهد به دولت منضم بشود یا چى؟ نه نمىخواهد دولت باشد اما خارج از دولت نیست. نه دولت است، نه خارج از دولت. دولت نیست یعنى نمىخواهد برود در کاخ نخست وزیرى بنشیند و کارهاى نخست وزیرى را بکند. غیر دولت نیست براى اینکه نخست وزیر اگر پایش را کنار بگذارد این جلویش را مىگیرد، مىتواند بگیرد. بنابراین نقش دارد و نقش ندارد. »
و نیز: « اگر مقصود از اینکه نقش داشته باشد روحانیت، بله روحانیت نقش دارد. در حکومت هم نقش دارد. نمىخواهد حاکم بشود، لکن مىخواهد نقش داشته باشد. شما در همین قضیه رئیس جمهورى به ما پیشنهاد مىکردند که، پیشنهاد کردند از اشخاص، حتى از دانشگاه به اینکه ( ما حالا بعد از مدتها فهمیدیم که اطمینان به دیگران نیست) روحانى باشد من مىگفتم نه، روحانى نقش باید داشته باشد، خودش رئیس جمهور نشود. لکن در ریاست جمهور نقش باید داشته باشد. کنترل باید بکند. آن به منزله کنترل یک ملتى است. یک مملکتى است. نمىخواهد روحانى رئیس- مثلًا فرض کنید که- رئیس دولت باشد. لکن نقش دارد در آن. اگر رئیس دولت بخواهد باشد کذا، پا را کج بگذارد این جلویش را مىخواهد بگیرد. اینکه در این قانون اساسى یک مطلبى- ولو به نظر من یک قدرى ناقص است و روحانیت بیشتر از این در اسلام اختیارات دارد و آقایان براى اینکه خوب دیگر خیلى با این روشنفکرها مخالفت نکنند یک مقدارى کوتاه آمدند- اینکه در قانون اساسى هست، این بعض شئون ولایت فقیه هست نه همه شئون ولایت فقیه.»
عملکرد امام در انتخابات:
اما آن چه که در عمل پیش آمد بسته به شرایط با آن چه در نظر بود کمی تفاوت داشت و امام تنها به ارایه ملاک پرداختند و از معرفی شخص خاص ، خودداری کردند. این بیانات ، نشانگر عملکرد امام و شرایط انتخابات پس از پیروزی انقلاب اسلامی است:
« باید توجه داشته باشند آقایان که آن صفتى که در قانون اساسى براى رئیس جمهور تعیین کردهاند مراعات کنند. قانون اساسى را ملاحظه کنند و صفات رئیس جمهور را در آنجا ملاحظه کنند، و کسى که داراى آن صفات بود و او را به آن صفات مىشناسید به او رأى بدهید، و اگر فاقد آن صفات باشد، احتراز کنید از رأى دادن به او. روز سرنوشت سازى است. مىخواهید زمام کشور را به یک کسى بدهید که مؤثر است در مقدرات کشور شما. سهل انگارى نکنید، و به پاى صندوقها بروید، و با هم اجتماع کنید، و کسى که لایق براى این مقام است و داراى آن صفاتى است که سوء سابقه نداشتن، وابستگى به رژیم سابق نداشتن، اینها از امورى است که باید ملاحظه بشود. و آقایان نباید سستى کنند در رفتن. به پاى صندوق بروند. لکن به کسى که این صفات را دارد رأى بدهند.»
« من امیدوارم که اشخاصى که کاندیدا شدند براى ریاست جمهورى شما توجه کنید و کسى که از همه متعهدتر به اسلام، سوابقْ سوابقِ خوب، پیوسته به هیچ طرفى نه شرقى باشد، نه غربى باشد، نه غربزده باشد، نه شرقزده باشد، مسلمان باشد، پیرو احکام اسلام باشد، ملى باشد، دلسوز به ملت باشد، خدمتگزار به ملت باشد، سوابقش خوب باشد، در رژیم سابق هیچگاه وارد نشده باشد و با اجانب پیوند نداشته باشد، از خودتان باشد و براى خودتان. اختیار دست شماست. من بنا ندارم که کسى را تعیین کنم. ما همین اوصاف رئیس جمهور را و اوصاف وکلایى که بعد مىخواهید ان شاء اللَّه تعیین کنید باید بگوییم و شما خودتان انتخاب کنید و از تفرقه و تفرق پرهیز کنید. اشخاص را هم ملاحظه سوابقشان را بکنید که قبل از انقلاب چه بودهاند، در حال انقلاب چه بودهاند، و بعد از پیروزى نسبى چه کردند و چه بودند... یک همچو شخصى را شماها خودتان انتخاب کنید و گروههاى مردم را هم وادار کنید که یک همچو شخصى را انتخاب کنند و از تفرقه بپرهیزند. ممکن است که اگر شماها یا سستى کنید ... ممکن است اشخاصى که لایق این مقام نباشند به این مقام برسند... باید با تمام قوا جدیت کنید که سرنوشت اسلام و مسلمین را به دست کسى که لایق براى این مقام نباشد، ندهید.»
همچنین در پیامی به مردم نوشتند:
1. با اینکه در این دوره به حسب قانون اساسى مصوب از ناحیه ملت، تصدیق صلاحیت رئیس جمهور و واجد بودن شرایط او به عهده اینجانب است، به واسطه بعضى مصالح و جهات لازم المراعاة، از آن جمله وضع استثنایى که کشور دارد، لازم است در این امر مهم حیاتى تأخیر نشود. از طرفى شناسایى بیش از 120 نفر محتاج به زمانى طولانى است؛ و تأخیر در این حالِ استثنایى به صلاح ملت و کشور نیست، به این جهت و جهات دیگر اینجانب امر صلاحیت و انتخاب را به ملت واگذار نمودم که خود سرنوشت خود را تعیین کنند ..
2. در دورههاى آینده که ان شاء اللَّه استقرار کامل حاصل شد، به حسب قانون اساسى باید این امر به وسیله شوراى نگهبان عمل؛ و آنان هستند که باید تشخیص صلاحیت رئیس جمهور را به حسب موازین قانونى بدهند ..
3. اینجانب از ملت شریف ایران تقاضا مىکنم که در این امر مهم حیاتى، سستى و بى تفاوتى از خود نشان ندهند ... و در این امر نیز با جدیت و علاقه به اسلام، شرکت کنند…
4.ملت شریف با کمال هوشیارى و توجه به توطئهها .... مراعات شرایطى را که در قانون اساسى ذکر شده است با کمال دقت بنمایند ..
5.از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامى- انسانى را در تبلیغ براى کاندیداى خود مراعات... نمایند...
6. اینجانب بنا ندارم از کسى تأیید نمایم، چنانکه بنا ندارم کسى را رد کنم. و از تمام احزاب و گروهها و افراد مىخواهم از نسبت دادن کاندیداى خود به من که از آن استفاده تأیید و یا تعیین و یا رد شود، خوددارى کنند...
ایشان در مواردی نیز به توطئه ها اشاره دارند و تصریح می کنند:
« این ریشههاى فاسدى که در مملکت هست، و این توطئههایى که در همه جا هست، مجال نمىدهد که یک فکر اساسى بشود، و آن فکرهاى اساسى که دارد مىشود پیاده بشود... قم که مرکز علم است و مرکز اسلام است... این توطئه مربوط به قم تنها هم نبوده است... تبریز هم در همان حال بوده است و از یک دست بوده. یعنى توطئه بوده و توطئه هم اختصاص به اینجا ندارد، با خارج هم روابط هست. الآن ما گرفتار این هستیم که این کشور را از دست دیگران که بیرون کردیم، بتوانیم حفظش کنیم... الآن هم این آشفتگى تازهاى که در قم و در تبریز تحقق پیدا کرد براى این است که آن قدمى که مىخواهند باز ملت بردارند که تعیین رئیس جمهور است، این را نگذارند. یک نقشه حساب شده است که قدم به قدم هرچه ملت مىخواهد یک کارى را انجام بدهد، در آن قدم کارشکنى مىکنند، والحمدللَّه شکست مىخورند... حالا که ریاست جمهور مىخواهد تعیین بشود و مردم مىخواهند با فکر آزاد، با رأى آزاد یک کسى را تعیین بکنند، باز آن توطئهها پیش آمده است. چنانچه قبلًا که قانون اساسى را مىخواستند طرح ریزى کنند، آن مسائل پیش آمد. آن وقت که مجلس خبرگان تأسیس شد باز کارشکنى کردند... همینها هستند که روابط با خارج، با دیگران دارند و قدم به قدم با جمهورى اسلامى مخالفت مىکنند... اینها دست برنمى دارند. بعد در مجلس شورا که مىخواهند مردم وکیلشان را معین کنند منتظر مصیبتهاى زیادتر باشید. آنجا دیگر آشفتگى بیشتر خواهد شد. لکن باید با قدرت [بایستید] هیچ مأیوس نباشید. »
« الآن هم مأیوس نیستند آنها که نگذارند این رئیس جمهور که، مردم خودشان باید تعیین کنند، نگذارند تعیین بشود.124نفر بیایند و داوطلب بشوند براى رئیس جمهور، معلوم است معنایش چیست... شاید ده تاشان را بیشتر مردم نشناسند. تویشان اشخاصى که بىعقل هم هست، مىگویند هست. من نمىدانم، اما مىگویند اشخاص منحرف هم هست... مىخواهند اخلال کنند. اخلال است... بعد هم خواهید دید که در این مثلًا تبلیغاتى که باید بکنند، خواهید دید که چه گروههایى تبلیغات مىکنند. نه از باب اینکه برسند به رئیس جمهور. از باب اینکه نگذارند رئیس جمهورى پیدا بشود، و ...منعکس کنند در خارج که ... ایران یک همچو کشورى هست ... و همه هم به جان هم ریختند.»
« بهتر این است که آنهایى که مىدانند که نمىشوند، آنها متصل بشوند به بعض آنهایى که مىدانند مىبرند. تا اینکه ان شاء اللَّه یک رأى کافى تحقق پیدا کند و ما سرشکسته نشویم به اینکه ملت اعتنایى به این مسائل ندارد. اعتنایى به سرنوشت خودش و سرنوشت اسلام ندارد... اینطور نباشد که با هم اختلاف پیدا بکنید یک مسئلهاى است که براى کشور است. هر یک از اینها که ببرند، براى کشور لابد خدمت خواهند کرد. و اگر خدمت نکنند ملت هست و آنها را بر کنار خواهد کرد ...عاجزانه تقاضا مىکنم که طورى نکنید که در خارج منعکس بشود که شما یک مردمى هستید که تربیت اسلامى ندارید. شما یک مردمى هستید که با هم سردنیا نزاع مىکنید. ریاست جمهور چیزى نیست که شما به آن اهمیت بدهید. اگر ریاست جمهور خوب باشد، آن است که خدمت به ملت مىکند و اگر بد باشد، آن است که راه جهنم را باید بپیماید... رشد خودتان را نشان بدهید به دنیا که شما رشید هستید، و شما مىتوانید که یک مملکتى را با هم اداره بکنید. وقتى که بنا شد یکى رئیس جمهور شد، دیگرى هم یک کار دیگر. دیگرى هم یک کار دیگر.»
علت تغییر نظر امام :
پس از برگزاری انتخابات، و در طول ریاست جمهوری بنی صدر ، امام تمام تلاش را خود برای اصلاح مسیر جریان مخالف به کار بستند اما سرانجام بنی صدر با اثبات بی کفایتی خود و خیانت های بسیار از مقام خود عزل شد . این در حالی است که پیش از انتخابات و در دوره دولت موقت نیز ، ملی گرا ها بی عرضه گی خویش را در اداره کشور به منصه ظهور رسانده بودند. اکنون پس از شهادت رجایی و باهنر ، کشور نیازمند آرامش و ثبات بود تا بتواند در ضمن استحکام پایه های انقلاب ، به آبادانی کشور پرداخته و جنگ را نیز مدیریت کند. دیگر دوره آزمون و خطا سپری شده بود و باید با اطمینان بیشتری در جهت پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی کشور، گام برداشته می شد.
متن زیر به صراحت علت تغییر ظاهری نظر امام خمینی (ره) در باره ریاست جمهوری شخصیت های روحانی بیان می کند:
« آنچه مهم است این است که مامى خواهیم مطابق شرع اسلام مسائل را پیاده کنیم. پس اگر قبلًا اشتباه کرده باشیم باید صریحاً بگوییم اشتباه نمودهایم. و عدول در بین فقها از فتوایى به فتواى دیگر درست همین معنا را دارد. وقتى فقیهى از فتواى خود برمىگردد یعنى من در این مسئله اشتباه نمودهام و به اشتباهم اقرارمى کنم. ...اگر در مسئلهاى اشتباه کردند صریحاًبگویند اشتباه کردیم و حرف خود را پس بگیرند، ما که معصوم نیستیم. پیش از انقلاب من خیال مىکردم وقتى انقلاب پیروز شد افراد صالحى هستند که کارها را طبق اسلام عمل کنند، لذا بارها گفتم روحانیون مىروند کارهاى خودشان را انجام مىدهند. بعد دیدم خیر، اکثر آنها افراد ناصالحى بودند و دیدم حرفى که زدهام درست نبوده است، آمدم صریحاً اعلام کردم من اشتباه کردهام. این براى این است که مامى خواهیم اسلام را پیاده کنیم ... امروزمى گویم مادام که احکام اسلام پیاده نشده است و افراد صالحى نداشتیم تا طبق اسلام عمل کنند، علما باید مشغول به کارهایشان باشند. این شأنى براى علما نیست که ریاست جمهورى و یا پست دیگرى را داشته باشند. چون وظیفه است به این کارها مى پردازند ... من حالا هیچ نگرانى ندارم چون اکثر افراد رامى شناسم و مىدانم که اکثراً متعهد و متدین هستند... ولى ترسم از آن است که مبادا ما مسائل را به صورتى محکم تحویل دسته بعد ندهیم ... الحمدللَّه امروز مثل زمان مشروطه نیست که خوبها در اقلیت بودند بلکه شما در اکثریت هستید و قلیلى هستند که انحراف دارند. و من قبلًا در مورد انتخابات گفتم که همه چیز ما باید روى موازین اسلامى باشد. افرادى که تعیین مىشوند باید کسانى باشند که به درد اسلام و جمهورى اسلامى بخورند، و عقیدهشان هم این باشد که اسلام خوب است. نه فقط اظهار کنند ولى عقیده نداشته باشند، کما اینکه در اول انقلاب خیلىها اظهار اسلام مىکردند... مردم با علما و اشخاص مورد اعتمادشان مشورت کنند، بعد به هرکس که خواستند رأى دهند. مردم نباید کنار بروند، اگرمردم کنار بروند همه شکست مىخوریم.»
با دقت در فرمایش بالا ، روشن می شود ، حضرت امام در واقع از نظر خود مبنی بر نقش نظارتی روحانیت و عدم تصدی گری امور اجرایی ، عدول نکرده اند. ایشان گرچه متواضعانه این تغییر را به اشتباه خود تعبیر کرده اند اما مسئله، بی لیاقتی افراد ظاهر الصلاح بوده که پس از اظهار ارادت ها و مسلمانی ها و انقلابی گری ها در مناصب اجرایی به کوتاهی و خیانت گرویدند.